Η όραση ως λειτουργία αναπτύσσεται μέσα στα πρώτα χρόνια της ζωής. Μαθαίνουμε να βλέπουμε όπως μαθαίνουμε να μιλάμε. Η περίοδος που ένα παιδί μαθαίνει να βλέπει, αρχίζει με την γέννηση του και σταματά γύρω στα 7ο – 8ο έτος της ζωής.
Αυτό σημαίνει ότι ένα πρόβλημα απλό για ένα ενήλικα, όπως πχ υπερμετρωπία, αστιγματισμός, μυωπία μπορεί να έχει μία μόνιμη και καθοριστική επίδραση στην όραση ενός παιδιού.
Ο προληπτικός οφθαλμολογικός έλεγχος των παιδιών έχει τεράστια αξία γιατί θα αναγνωρίσει παθολογικές καταστάσεις που μπορεί να έχουν σαν συνέπεια δια βίου προβλήματα όρασης και σπανιότερα καταστάσεις που απειλούν την ζωή του παιδιού (κακοήθεις όγκοι πχ ρετινοβλάστωμα).
Ο προληπτικός έλεγχος των ματιών των παιδιών επιβάλλεται γιατί:
Τα προβλήματα όρασης συχνά δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτά από τους γονείς.
Πολλά παιδιά δεν μπορούν να αναφέρουν το πρόβλημα με την όραση τους, εκτός αν αυτό συμβεί ξαφνικά.
Ο πόνος, ή άλλα συμπτώματα δεν συνοδεύουν τα προβλήματα όρασης.
Η μη έγκαιρη διάγνωση ή αντιμετώπιση έχουν σαν αποτέλεσμα την απώλεια της όρασης.
Η έγκαιρη θεραπεία θα δώσει στα παιδιά μεγαλύτερες πιθανότητες για να έχουν καλή όραση σαν ενήλικες.
Ποτέ δεν είναι νωρίς για ένα παιδί να εξεταστεί οφθαλμολογικά. Ακόμα και σε ένα νεογέννητο είναι δυνατό να εξετάσουμε τα μάτια.
Αυτό γιατί, σε αντίθεση με την γενική πεποίθηση, η οφθαλμολογική εξέταση δεν απαιτεί την συνεργασία του παιδιού ή την ικανότητα του να διαβάσει γράμματα ή αριθμούς.
Ο παιδοφθαλμίατρος έχοντας, αν είναι εφικτό, και την συνεργασία του ορθοπτικού που επίσης εξειδικεύεται στα παιδιά, καθώς και την κατάλληλη τεχνολογία θα πραγματοποιήσει σειρά εξετάσεων για να φθάσει στη διάγνωση.
Η φιλοσοφία που διακατέχει την παιδοφθαλμολογική εξέταση είναι ότι πρέπει να γίνει γρήγορα και ταυτόχρονα προσεκτικά, καθώς ο χρόνος που τα παιδιά θα είναι συνεργάσιμα συνήθως δεν είναι πολύς. Η τεχνολογία μας επιτρέπει να εξετάσουμε το παιδί ενώ κάθεται στα πόδια ενός από τους γονείς, χωρίς να χρειαστεί να μείνει ακίνητο ή να προσαρμοστεί σε κάποιο μηχάνημα σε θέση που γι’ αυτό είναι άβολη ή τρομάζει.
Σημειώνεται ότι οι εξετάσεις αυτές είναι ανώδυνες, και η κυριότερη ενόχληση για τους μικρούς μας ασθενείς είναι η χρήση σταγόνων στην πορεία του ελέγχου μας (εάν βέβαια κριθεί απαραίτητο).
Ο οφθαλμολογικός έλεγχος συστήνεται να γίνεται στις ακόλουθες ηλικίες:
Αμέσως μετά την γέννηση (συνήθως γίνεται από τον παιδίατρο)
Σε ηλικία 6 – 12 μηνών
Σε ηλικία 3 – 3½ ετών
Σε ηλικία 5 ετών
Με την έναρξη της σχολικής ηλικίας μία φορά ετησίως.
Τα κυριότερα οφθαλμολογικά προβλήματα της νεογνών, βρεφών και παιδιών στα οποία η έγκαιρη διάγνωση έχει θεμελιώδη σημασία είναι τα εξής:
Στραβισμός
Ο στραβισμός (ή αλληθωρισμός) συμβαίνει όταν το ένα μάτι κατευθύνεται υπερβολικά σε μία κατεύθυνση. Πχ προς τη μέσα (μύτη), ή προς τα έξω. Υπάρχουν πολλές μορφές στραβισμού. Η έγκαιρη διάγνωση θα αποκλείσει αν ο στραβισμός οφείλεται σε κάποια παθολογική κατάσταση, πχ κάποιο όγκο, και θα αποτρέψει την μόνιμη απώλεια όρασης στο μάτι που στραβίζει (αμβλυωπία).
Αφού αποτραπεί η αμβλυωπία και αν ο στραβισμός ακόμα υπάρχει, τελικά θα απαιτηθεί χειρουργική διόρθωση για κοσμητικούς και όχι μόνο λόγους. Το χειρουργείο στραβισμού είναι στις μέρες επέμβαση ρουτίνας. Δεν απαιτείται παραμονή του παιδιού στο νοσοκομείο και η ανάρρωση είναι πολύ ομαλή.
Είναι μύθος ότι ο στραβισμός κάποια στιγμή θα περάσει από μόνος του.
Αμβλυωπία
Κοινώς ονομάζεται τεμπέλικο μάτι. Είναι ο ιατρικός όρος της απώλειας όρασης σε ένα κατά τα άλλα υγιή οφθαλμό. Αυτό συμβαίνει όταν για κάποιο λόγο το ένα μάτι βλέπει πιο καθαρά από το άλλο. Σε τέτοια περίπτωση ο εγκέφαλος αγνοεί τη θολή εικόνα του τεμπέλικου ματιού και η όραση σε αυτό το μάτι συνεχώς μειώνεται. Αν δεν διαγνωστεί και αντιμετωπιστεί μέχρι την ηλικία των 6 – 7 χρ η απώλεια όρασης παραμένει δια βίου.
Αφορά περίπου 4% του γενικού πληθυσμού και είναι από τις παθήσεις που πραγματικά θα προλάβει ένας έγκαιρος οφθαλμολογικός έλεγχος. Αντιμετωπίζεται συνήθως με την κάλυψη του υγιούς ματιού για κάποια ώρα την ημέρα.
Διαθλαστικές ανωμαλίες (μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμός)
Ο άνθρωπος γενικά με την γέννηση του έχει υπερμετρωπία. Ο αστιγματισμός συνήθως υπάρχει από μικρή ηλικία και μπορεί να αυξάνεται όπως μεγαλώνει το παιδί. Η μυωπία αφορά συνήθως παιδιά σχολικής ηλικίας και αυξάνεται με την ανάπτυξη του παιδιού.
Αυτό που είναι οφθαλμολογικά σημαντικό είναι ότι στα παιδιά κάτω των 6 χρονών ψηλοί βαθμοί αυτών των ανωμαλιών και ειδικότερα αν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στα δύο μάτια (ανισομετρωπία) οδηγεί σε αμβλυωπία. Δεν γίνεται αντιληπτό από το παιδί ή τους γονείς καθώς αν το ένα μάτι βλέπει καλά, το παιδί εκτελεί όλες του τις δραστηριότητες χωρίς πρόβλημα (παιχνίδι, γράψιμο, τηλεόραση).
Ο παιδοφθαλμίατρος θα μετρήσει τον βαθμό όλων των διαθλαστικών ανωμαλιών ακόμα και σε ένα παιδί ηλικίας λίγων μηνών.
Απόφραξη ρινοδακρυϊκού πόρου
Το υπερβολικό δάκρυσμα και συχνές μολύνσεις στους πρώτους μήνες της ζωής συμβαίνει σε αρκετά μεγάλο ποσοστό νεογέννητων παιδιών όταν οι δακρυϊκοί πόροι μέσω των οποίων τα δάκρυα διοχετεύονται στη μύτη είναι αποφραγμένοι. Το παιδί είναι βουρκωμένο ακόμα και όταν δεν κλαίει. Με κατάλληλη αγωγή και μασάζ στη πλειονότητα των παιδιών η απόφραξη λύεται μέχρι την ηλικία του 1 έτους. Εάν όχι ο παιδοφθαλμίατρος θα προχωρήσει σε διάνοιξη του πόρου. Η καθυστερημένη διάγνωση και αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης θα οδηγήσει το παιδί στο χειρουργείο σε μεγαλύτερη ηλικία, για μία επέμβαση πολύ βαρύτερη και επίπονη.
Όγκοι (ρετινοβλάστωμα)
Αν και σπάνιος (περίπου 1/20000 γεννήσεις, άρα 1 περίπτωση κάθε περίπου 2 χρόνια στην Κύπρο) είναι ο συχνότερος οφθαλμικός όγκος των παιδιών. Είναι κακοήθης, η έγκαιρη διάγνωση του έχει εξαιρετικά καλή πρόγνωση αρχικά για τη ζωή, αλλά και την όραση του παιδιού.
Αφορά τον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού και η διάγνωση γίνεται με τη βυθοσκόπηση. Ο μέσος όρος της ηλικίας των παιδιών με ρετινοβλάστωμα είναι 1 – 2 χρ. Συχνά προσβάλλει και τα δύο μάτια. Είναι από τους κύριους λόγους που επιβάλλεται η προληπτική οφθαλμολογική εξέταση στην ηλικία των 6 – 12 μηνών.
Ένα χαρακτηριστικό σε προχωρημένους όμως όγκους είναι η απουσία της χαρακτηριστικής ρόδινης ανταύγειας που δίνει η κόρη του ματιού στο φλας της φωτογραφικής μηχανής.
Πτώση βλεφάρου
Ανάλογα με τη βαρύτητα θα αποφασιστεί η ανάγκη για χειρουργική διόρθωση όχι για κοσμητικούς λόγους, αλλά για λόγους όρασης. Η έντονη πτώση βλεφάρου μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμη βλάβη στην όραση (αμβλυωπία).
Συγγενής καταρράκτης
Ανάλογα με τη βαρύτητα του ένας παιδικός καταρράκτης πρέπει να αντιμετωπιστεί χειρουργικά ακόμα και από τις πρώτες μέρες της ζωής, έτσι ώστε η πρόγνωση για την όραση του παιδιού στην υπόλοιπη του ζωή να είναι θετική. Εάν υπάρχει σε ήπιο βαθμό χρήζει τακτικής παρακολούθησης για να μην προκαλέσει αμβλυωπία.
Συγγενές γλαύκωμα
Μερικοί μήνες χωρίς θεραπεία θα αφήσουν το παιδί με μόνιμο πρόβλημα όρασης.
Νυσταγμός
Μπορεί να οφείλεται σε νευρολογική πάθηση.
Αμφιβληστροειδοπάθεια των προώρων
Τα πρόωρα παιδιά ανήκουν στην κατηγορία των παιδιών στα οποία εμφανίζονται διάφορα οφθαλμολογικά προβλήματα, συχνότερα από τα άλλα παιδιά. Η αμφιβληστροειδοπάθεια είναι η πιο απειλητική και μπορεί να οδηγήσει σε τύφλωση.
Επιπλέον οφθαλμολογικός έλεγχος, ανεξαρτήτου ηλικίας, πρέπει να γίνεται σε παιδιά με βάση τις ακόλουθες ενδείξεις:
Ιστορικό από την γενική υγεία
Οικογενειακό ιστορικό με οφθαλμολογική πάθηση
Σημεία και συμπτώματα που θα αναφέρει το παιδί ή θα παρατηρήσουν οι γονείς.
Σαν γονείς να θυμάστε:
Κάθε φορά που υποπτεύεστε ότι το μωρό σας έχει κάποιο πρόβλημα συμβουλευτείτε το γιατρό σας.
Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία είναι καίριας σημασίας για την αποκατάσταση διαταραχών στην όραση του μωρού. Ακολουθήστε το ένστικτο σας όταν κάτι στο μωρό σας φαίνεται διαφορετικό. Μπορεί οι υποψίες σας να αποδειχτούν αβάσιμες, όμως ένας παιδοφθαλμίατρος θα σας ακούσει με προσοχή και θα σας λύσει κάθε απορία.
Φροντίστε για την προληπτική οφθαλμολογική εξέταση του μωρού σας.
Η ηλικία του 1 έτους είναι η καταλληλότερη για την πρώτη εξέταση. Για όσα παιδιά έχουν περάσει αυτή την ηλικία, μία εξέταση στην ηλικία μεταξύ 3 – 4 χρονών θα αποτρέψει μία μόνιμη απώλεια όρασης στον μέλλοντα ενήλικα.
